DAMPERİ ARACIN ŞASİSİNE KİLİTLEYEN DAMPER EMNİYET KİLİDİ, DAMPER KAZALARINI SONLANDIRACAK.
Konunun ilgili tarafları hazırlıklarını süratle tamamlamalı, can ve mal kayıplarına sebep olan bu kazalar son bulmalıdır.
22.02.2015 Tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliği ile damperli araçların damperlerinin kalkık durumda trafikte seyretmesini önleyecek tedbirler kapsamında yerine getirilmesi zorunlu asgari şartlar damper kazalarının önlenmesi için yeterli olmamıştır.
Bunun üzerine Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, tekrar bir çalışma yaparak, kamunun kâbusu haline gelen damper kazalarını önleyecek yeni tedbirleri belirlemiş ve düzenlenen yeni yönetmelik 26.10.2016 tarihinde resmi gazetede yayınlanmıştır.
Bilindiği gibi, damperli araçların damperlerinin, kalkık durumda seyretmesi veya seyir halindeyken damperlerinin açılması sonucu oluşan kazalar, can kayıplarına yaralanmalara ve maddi kayıplara sebep olmaktadır. Yerine getirilmesi zorunlu yenilikler AITM yönetmeliğinin 15. maddesinde yer almaktadır. İlgili Madde yönetmeliğin 33. Maddesine göre, yayın tarihinden 6 ay sonra yürürlüğe girecektir. Yerine getirilmesi zorunlu asgari şartlar 15. Maddenin (1). fıkrasının a), b) ve c) bentlerinde belirtilmiştir.
a) bendinde;
-Damper tam olarak indirilmediğinde, aracın seyir hızını 10 km/saatten fazla olmayacak şekilde sınırlayan bir tertibat bulundurulur.
-Araç 10 km/saat hızın üzerinde seyrederken damperin açılmasını engelleyecek bir tertibat bulundurulur denilmiştir.
Birinci tertibat 22.02.2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulamadır. İkinci tertibat ise yeni bir uygulama olup, yeni yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden sonra uygulanacaktır. Koşulun yerine getirilmesi için, araç 10 km/saat hızın üzerinde seyrederken tertibatın PTO’nun açılmasını engellenmesi yeterli olmayacaktır. Uygulanacak tertibatın, PTO veya PTO ve ardından damper emniyet kilidi açıldıktan sonra araç 10 km/saat hızın üzerine çıktığında damperin açılmasını engellemesi gerekmektedir.
a) bendinde yer alan bu iki tertibat (3). fıkraya göre, yeni imal edilecek ve tam tamamlanmamış araçlardan sonraki aşamalarda damper üst yapısı monte edilecek araçlara uygulanacaktır. (4). fıkraya göre, tamamlanmış araç olarak tescil edilmiş, ancak ilk defa damper üst yapısı monte edilerek tadilat yapılan araçlarda, (5). fıkraya göre, ilk defa damperli yarı römork çekmek üzere tadil edilecek tam araçlarda ve (6). fıkraya göre, N1 kategori araçlarda uygulanmayacaktır.
b) bendinde;
-Araç yürür vaziyetteyken damper açıksa veya açılırsa, araçlarda sürücüyü ikaz etmek için sesli uyarı veren ve sürücünün direkt görüş alanı içerisinde bulunan görsel ikaz sistemleri bulunur denilmiştir.
Bu tertibatta 22.02.2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulamadır.
b) bendinde yer alan bu ikaz sistemleri, (3). fıkraya göre, yeni imal edilecek ve tam tamamlanmamış araçlardan sonraki aşamalarda damper üst yapısı monte edilecek araçlara, (4). fıkraya göre, tamamlanmış araç olarak tescil edilmiş, ancak ilk defa damper üst yapısı monte edilerek tadilat yapılan araçlara, (5). fıkraya göre ise ilk defa damperli yarı römork çekmek üzere tadil edilecek tam araçlara uygulanacaktır.
c) bendinde;
-PTO (Yardımcı güç çıkışı) devreye alındıktan sonra elle yapılan ilave bir işlem ile damper kaldırılır veya elle yapılan bir işlemin ardından, PTO’nun devreye alınması için el ile ilave bir işlem yapılarak damper kaldırılır denilmiştir.
c) bendinin girişinde yer alan bu ilk cümlede, PTO ve damperin nasıl açılıp kapanacağı açıklanırken, emniyet kilidi tertibatı ile olan ilişkileri açıklanmamıştır. Bu nedenle bu cümle, aynı bendte ayrıca ile başlayan ve uygulanması zorunlu emniyet kilidini de içeren PTO emniyet kilidi ve damperin birlikte nasıl çalışacaklarının anlatıldığı cümlelerin, bir ön açıklaması mahiyetindedir. Bunların devamında c) bendiyle getirilen zorunlu yenilik açıklanırken
-Ayrıca, damperi aracın şasesine kilitleyen bir emniyet kilidi tertibatı bulundurulur. Emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, emniyet kilidinin kapatılması damperin kapalı olması şartına bağlıdır denilmiştir.
Emniyet kilidi açılmadan önce PTO açılabilmeli ancak PTO açılmadan emniyet kilidi açılamamalıdır. Emniyet kilidi kapatılmadan önce damper kapatılabilmeli ancak damper kapatılmadan emniyet kilidi kapatılamamalıdır.
c) bendinde emniyet kilidi ve onun nasıl çalışacağı açıklanırken, “emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, kapatılması ise damperin kapalı olması şartına bağlıdır” denilmiştir. Burada emniyet kilidinin PTO’dan sonra damperden önce açılacağı anlatılmıştır. Emniyet kilidini açıp kapatacak olan işlem, PTO’yu açıp kapatacak olan işlem ile damperi açıp kapatacak olan işlemin arasında yapılacaktır. Buna göre PTO, emniyet kilidi ve damperin sırasıyla açılması, kapatılırken de damper, emniyet kilidi ve PTO’nun sırasıyla kapatılması gerekir. Bu sıranın zorunlu olarak takip edilmemesi durumunda, “emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, kapatılması ise damperin kapalı olması şartına bağlıdır” cümlesiyle istenilen koşul yerine getirilmemiş olur.
Bunun gerçekleşmesi için de, PTO’yu açıp kapatan, emniyet kilidini açıp kapatan ve damperi kaldırıp indiren işlemler, öncelik sırasına göre aktif olmalıdır. Ayrıca yönetmelikte olmamasına rağmen, sürücüye en son hangi işlemi yaptığını hatırlatacak, ikaz ışıklarının olması faydalı olacaktır.
c) bendindeki damperi aracın şasesine kilitleyen emniyet kilidi tertibatı bulundurma şartı, (3). fıkraya göre, yeni imal edilecek ve tam tamamlanmamış araçlardan sonraki aşamalarda damper üst yapısı monte edilecek araçlara, (4). fıkraya göre, tamamlanmış araç olarak tescil edilmiş, ancak ilk defa damper üst yapısı monte edilerek tadilat yapılan araçlara,
(5). fıkraya göre ise ilk defa damperli yarı römork çekmek üzere tadil edilecek tam araçlara uygulanacaktır.
Yönetmelikte yerine getirilmesi zorunlu olan bu yeniliklerin, yerine getirilip getirilmediği, 27.04.2017 tarihinden itibaren, (2). fıkrada belirtilen şekilde belgelenecektir.
(3). fıkrada belirtilen araçlara (1). fıkra a) bendi gereğince uygulanması zorunlu olan birinci tertibat yeni olmayıp 22.02.2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulamadır. Bu tertibat bir hız sınırlaması olup, bunun uygulanması aracın yazılımına müdahale gerektirdiğinden, bu araç üreticisi firmalarca, araçların üretimi esnasında yerine getirilmekte ve araçlar bu şekilde satışa sunulmaktadır.
Ancak ikinci tertibatın damperin açılmasını engellemesi gerektiğinden, üstyapı tertibatının içinde düşünülmelidir. Aracın 10 km/saat hızı aştığı algılanarak damperin kalkması engellenmelidir. Burada aracın hızının 10 km/saati PTO veya damper emniyet kilidinin açılmasından sonra da açılabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle PTO’nun açılmasının engellenmesi yeterli olmayacaktır.
Konunun ilgili tarafları hazırlıklarını süratle tamamlamalı, can ve mal kayıplarına sebep olan bu kazalar sonlandırılmalıdır.
Uygulanması 26. 04. 2017 tarihi itibari ile zorunlu olan bu yeniliklerin denetlenmesi hususu da önemlidir. Bu konunun yeterli düzeyde denetlenmemesi yönetmelikle ulaşılması amaçlanan hedeflere ulaşılmasını engelleyecek ve maddi hasarlarla, yaralanmalarla ve ölümlerle sonuçlanan damper kazalarının devamına neden olacaktır.
Bu nedenle, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca hazırlanan, AITM yönetmeliğindeki, damperli araçlarla ilgili, güvenlik tedbirlerinin yerine getirilip getirilmediğinin etkin bir şekilde denetlenmesi, bunların ağır kusur listesinde yer almasına, kısa sürede bunun ilan olunmasına ve TUVTURK aracılığıyla denetlenmesine bağlıdır. Böylece, yönetmeliğin hazırlanmasındaki amaçlara, ulaşılmış olacak ve damper kazaları sonlanacaktır.
Yönetmeliğin yayınlanma tarihi ile yürürlüğe giriş tarihi arasındaki altı aylık süre mevcuttur. Bu süre ilgili taraflara hazırlıklarını yapmaları için yeterli bir zamandır.
Böylece trafikte seyir hainde olan bütün damperli araçlar daha güvenli bir hale gelecek, kamu daha güvende olacak ve söz konusu gerekçelerle oluşan damper kazaları sonlanacaktır. Aksi halde yönetmeliğin yürürlüğe girişi gecikecek, sonucunda oluşacak damper kazaları, can kayıplarına, yaralanmalara ve maddi kayıplara neden olacaktır.
AITM UYGUNLUK BAŞVURUSU VE İŞLEMLERİ.
Bu konuda üretim ve montaj yapacak olan firmaların izleyecekleri yol AITM yönetmeliği ve eklerinin ilgili maddelerinde belirtilmiştir. 15. Madde (2). fıkrasında yer alan onay kuruluşu tarafından BM/AEK Regülasyon 89 kapsamında görevlendirilen teknik servisler TSE, TUV-SUD ve SGS dir. Asgari şartların yerine getirilip getirilmediği, bu kuruluşlarca denetlenecektir. Yine bu kuruluşlarca uygun görülmesi halinde 4. Maddenin (1). fıkrasının v) bendine göre AITM uygunluk belgesi verilecektir. Madde 15’e kapsamında yerine getirilmesi zorunlu asgari şartlar Ek IV. 4’e göre izin verilen tadilatlar listesinde, Ek VI’nın 4’ünde izin verilen montajlar listesinde bulunmamaktadır. Ancak Ek IV’ün 3.4’üne göre, bu ekin 4. Maddesinde yer alan tadilatlar dışında kalan tadilatlar, projeye tabi olmayan tadilatlar olarak tanımlanır ve Ek V. D’ye göre montaj uygunluk raporu düzenlenir.
Montaj uygunluk raporu için, Ek VI. 3.1’e göre kurum/kuruluşa müracat edilir. Ek VI’nın 4.8’ine göre montajla ilgili gerekli şartlar onay kuruluşu tarafından belirlenerek montajları yapılabilir. Montaj uygunluk raporu Ek VI. 3.2’de belirtildiği gibi kurum/kuruluş tarafından ilgili mevzuat şartlarına bağlı olarak oluşturulan kontrol formlarına göre yapılır. Kontrol formlarında AITM yönetmeliğince araçlarda bulundurulması zorunlu olan her husus yer almalıdır. Ek VI. 4.7’ye göre bu ugulama için, onay kuruluşu tarafından uygun görülmesi halinde Ek V/E’deki seri montaj uygulaması yapılabilir.
Ek VI. 2.1’e göre montaj, üreticisinin montaj talimatına uygun olmalıdır. Ek VI. 4.8’e göre montaj uygulamaları kendi montaj adresinin dışında da yapabilir.
Makina Mühendisi Özer Meriç
